Istanbul - putopis

Istanbul prirodna vrata između Evrope i Azije, sa svojom raskošnom kulturnom ostavštinom, nikad ne prestaje da fascinira. Ovaj sjajni grad, podignut na mestu gde se i bukvalno susreću istok i zapad, uobličile su 4 snažne civilizacije: grčka, rimska, vizantijska i osmanlijska. Kroz svoju istoriju ponosito je nosio imena: Bizantion, Novi Rim, Konstantinopolj, Carigrad i Istanbul. Danas je Istanbul velegrad, prava košnica sa preko 13 miliona stanovnika koji žive i rade na 2 kontinenta, izvlačeći ono najbolje iz oba sveta. Novo i staro, Orijent i Evropa, islam i hrišćanstvo, nigde ih nećete naći ovako isprepletane i neraskidivo povezane kao u Istanbulu. Ili Carigradu, ako Vam je draže.

I Opšte informacije

Istanbul je najveći grad u Turskoj i veliki poslovni i kulturni centar. Do osnivanja Republike Turske 1923. godine bio je prestonica turskog (Otomanskog) carstva. Dolaskom Mustafe Kemala Ataturka na mesto predsednika Turske Ankara je dobila status glavnog grada.

Geografski položaj Istanbula, kao grada koji leži na Bosforskom moreuzu i spaja Evropu i Aziju ima i dublje značenje jer predstavlja i tačku spajanja zapadne i istočne civilizacije. Grad izuzetne lepote je poznat kao središte islamske kulture i kapija za Istok.

Istanbul čuva tajne drevne prošlosti, a u gradu ćete moći da čujete najrazličitije jezike iz svih krajeva sveta, vidite vesele i užurbane ljude, doživite žamor uličnih prodavaca i jedinstveni način tradicionalnog cenjkanja.

Republika Turska

Površina: 783.562 km2
Broj stanovnika: 72,9 miliona stanovnika
(najveći deo Turci, manjine: Kurdi, Arapi, Romi, Čerkezi, Grci i Jermeni)
Službeni jezik: turski
Veroispovesti: Islam (97,4 %) ostali (2.6 %)
Pozivni broj: +90
Moneta: Nova turska lira (1€ ~ 1.85 TRY)
Glavni grad: Ankara
Članstvo u međ. organizacijama:
Savet Evrope od 1949. godine
NATO od 1952. godine
u toku su pregovori za ulazak u EU
Predsednik vlade: Redžep Tajip Erdogan
Predsednik Republike: Abdulah Gul

Mustafa Kemal Ataturk (1881 – 1938)

Dolaskom u Tursku, na svakom koraku - trgu, školi, javnoj zgradi, u dućanu, na novčanicama, kalendarima prepoznaćete lik oca Turaka - Ataturka. Mustafa Kemal Ataturk odigrao je, kao oficir, značajnu ulogu u odbrani Turske za vreme I Svetskog rata, posebno u bitkama na Galipolju i na Kavkazu. Po okončanju rata, angažovao se u politici i na ruševinama Otomanskog carstva 1923.godine osnovao je Republiku Tursku, čime je ukinuo apsolutistički režim sultana Abdulhamida. Ataturk je u kratkom roku sproveo niz dubokih reformi, zahvaljujući kojima je Turska postala najsavremnija muslimanska država, okrenuta evropskim vrednostima. Nakon njegovog dolaska na vlast Turska je postala sekularna država, uvedena je polna ravnopravnost, žene su dobile pravo glasa, uvedeni su latinično pismo i rimski brojevi, nedelja je postala neradan dan, zabranjena je nošnja fesa, zara i feredže, svi Turci su morali da imaju i prezime, izvršena je reforma školstva.... 

II Istorija

Istanbul je kao retko koji grad tokom istorije često menjao ime. Grčki kolonijalisti su ga 667. p.n.e. zvali Bizantion (Byzantium) po kralju Bizi. Rimski imperator Konstantin Veliki je 330. godine prestonicu svog carstva smestio u Bizant, odnosno Drugi Rim ili Novi Rim. Taj naziv je u V veku izmenjen u Konstantinopolis. 1923. godine, nakon osnivanja Republike Turske, naziv Konstantinopol zamenjen je Istanbulom.

Istanbulu je zahvaljujući značajnom geografskom položaju na Bosforu, predodređeno da bude veliki grad. Njegova istorija počinje i pre antičkog doba, ali grad doživljava procvat sa dolaskom cara Konstantina koji ga je ustrojio kao prestonicu Istočnog Rimskog Carstva. Posle Konstantina, vladari koji su ostavili najdublji trag su Teodosije (379-395), Justinijan (527-565) kao najveći car za čije vladavine su sagrađene mnoga zdanja uključujući i najlepšu crkvu na svetu Svetu Sofiju, Iraklije (610-641).

Stalni sukobi sa Turcima, Bugarima, Rusima i Normanima oslabili su Vizantiju, a IV Krstaški pohod je rezultirao u osvajanju i pljačkanju Carigrada. Iako su Latine isterali sa prostora Vizantije, Turska imperija sa Mehmedom II Osvajačem bila je previše snažna da bi joj se preostali Vizantijci mogli suprostaviti. 29. maja 1453. godine Konstantinopolj je, nakon velike bitke u kojoj je poginuo i car Konstantin Dragaš, postao turski grad. Sultan Sulejman Veličanstveni (1520-1566) ostavio je najdublji trag u transformaciji Istanbula u islamski grad podižući brojne džamije.

Sledeći procvat Istanbul je dočekao sa dolaskom Mustafe Kemala Ataturka na vlast i stvaranjem moderne Turske. Iako je izgubio status prestonice, Istanbul je ostao najveći i najznačajniji grad u Turskoj.

III Znamenitosti

Posetioce Istanbula očekuje žamor, vreva i očaranost nebrojenim bazarima, džamijama, kebap restoranima, fenomenalnim starim i novim građevnima. Šetnju Istanbulom najbolje je započeti od Trga Sultanahmet na kome se nalaze najveće znamenitosti: Sveta Sofija, Plava džamija i Topkapi palata. U užem gradskom jezgru vidljivi su i tragovi iz vizantijskog perioda, kao i sva otomanska raskoš, uske i živahne ulice, bezbroj radnji - dah Orijenta.

Sveta Sofija (Aja Sofija)

Crkva svete Mudrosti je sagrađenakao najveća crkva u vizantijskom periodu i jedno od najvećih arhitektonskih poduhvata. Sagradio ju je imperator Justinijan 537. godine na mestu stare crkve koju je podigao car Konstantin.

Nakon turskog osvajanja Konstantinopolja 1453. godine Sveta Sofija je pretvorena u džamiju dodavanjem 4 minareta. Danas je ovo velepno zdanje pretvoreno u muzej i predstavlja glavnu turističku atrakciju Istanbula.

Plava džamija

Džamija Sultana Ahmeta je jedna od najpoznatijih i najlepših istanbulskih građevina. Gradio ju je poznati arhitekta Mehmed Aga koji je šokirao islamski svet postavljanjem 6 minareta oko džamije. Nestvarnom izgledu džamije doprinose 21.043 plava crepa po kojoj je i dobila ime, dominantna kupola sagrađena od lake cigle, bogato ukrašen enterijer u kome dominiraju plave i bele iznik pločice, crveni stubovi, žute i bele mermerne ploče. Za razliku od Svete Sofije, u Plavoj džamiji se i danas vrši služba.

Bazilika cisterna

Danas se u Istanbulu mogu videti 24 podzemne palate, takozvane cisterne. One su tokom vekova služile kao rezervoari za vodu poput akvadukta. Namena Bazilike cisterna je bila da snabdeva vodom Veliku palatu Justinijana I u VI veku u doba kada je suša ili kada je grad pod opsadom. Cisterna je otkrivena slučajno, vek posle pada Konstantinopolja, od strane francuskog diplomate Petrusa Žiliusa, koji je u njoj pecao ribe. Voda u cisterni je i danas hladna i bistra.

Hipodrom

Između Aja Sofije i Plave džamije nalazi se Hipodrom. Reč je o jednoj od najkravijih arena Vizantije koja je mogla da primi i do 100.00 posetilaca. Nakon pada Konstantinopolja pod naletom krstaša, većina ukrasa je nestala ili završila u zapadnim gradovima poput Venecije.Na mestu nekadašnjeg hipodroma ostala su samo tri spomenika: Konstantinov stub, Serpentinov stub koji veliča pobedu Grka nad Persijancima i ujedinjenje polisa i Teodosijev obelisk (prenet 390. godine iz Egipta).

Ovde se nalazi i fontana Kajzera Vilhelma II, koja je izgrađena 1898. godine prilikom njegove posete Istanbulu.

Sulejmanija

U čast Sulejmana Veličanstvenog izgrađena je najvažnija džamija Istanbula - Sulejmanija. Nalazi se iznad Zlatnog roga na temeljima stare palate, a kompleks su činile i bolnica, javna kuhinja, škola, kupatilo... Medresa sadrži biblioteku od 110.000 rukopisa. Dvorište, u kome se  nalaze grobovi Sulejmana, Rokselane, njihove ćerke Mirmar i dvojice naslednika Sulejmana II i Ahmeta II, ukrašavaju stubovi preneti iz vizantijskog Hipodroma.

Topkapi palata

Palatu iz koje su vladali sultani Otomanske imperije od XV do XIX veka izgradio je Mehmed II Osvajač. Abdul Aziz Medžit napustio je Topkapi palatu i preselio presto carstva u Dolmabahče dvorac na Bosforu. Posle revolucije 1924. godine Topkapi palata je pretvorena u muzej i otvorena za javnost.

Tokom 470 godina vladavine Otomanski sultani su sakupili impresivnu kolekciju blaga, čiji se preostali deo nalazi u ovoj palati. Kao deo najveće svetska kolekcije porcelana i smaragda, u palati se čuva najveći primerak smaragda na svetu. Centralni dvor je okružen parkom, a pod senkom čempresa nalazila se kuhinja u kojoj je sada izložena kolekcija kristala, srebra i kineskog porcelana. U kuhinji je radilo 1.200 ljudi koji su svake nedelje 22.000 jagnjadi pretvarali u ćevapčiće. Sa leve strane dvorišta nalaze se harem, lavirint intriga i centar svađa.

Treći dvor ima dvoranu za prijem, a može se videti izložba kostima sultana i svilenih kaftana, poznata kolekcija dragulja, dijamantska kašika od 86 karata, brojni satovi, minijature i sredjnovekovni spisi. Ovde se nalazi i pozlaćeni presto Murata III, koji je 1574. godine dobio na poklon od Egipatskog guvernera.

Posetioci palate imaju prilike u IV Sali da se poklone izuzetnoj relikviji za koju se pretpostavlja da su kosti ruke Jovana Krstitelja. Neke od izloženih jatagana i bodeža pravili su sami sultani, poput Bajazita II, a veliku pažnju privlače i mačevi krstaša i otomanski štitovi.

U centru dvora je prostorija u kojoj su izložene svete Islamske relikvije, polomljeni zub, otisak stopala i kosa proroka Muhameda.

Dolmabahče palata

Palatu su dizajnirale jermenske arhitekte Karabet Balijana i njegov sin. Ekstravagancija palate u rokoko stilu pokazuje u kakvom se stanju dekadencije nalazila imperija sredinom XIX veka. Sultan Abdul Aziz Medžit je palatu izgradio od zajmova stranih banaka kako bi imao svoju verziju Versaja, gde je u fraku primao ambasadore i igrao valcer.

Sam pogled na spavaću sobu, čiji su zidovi od najboljeg egipatskog alabastera pokazuju da je sultan imao izuzetno osećaj za ukus.

Palata se može posetiti samo u okviru grupnih poseta i postoje dva obilaska: Selamluk (deo rezervisan za muškarce) i Haremluk (deo za žene). U muškom delu palate videćete državničke sobe, crvenu sobu gde su primani ambasadori, ogromnu ceremonijalnu salu za 2.500 ljudi sa najtežim lusterom na svetu (poklon kraljice Viktorije) i stepenice od kristala i mahagonija. U dvorcu se nalazi sve što je u tom periodu bilo najskuplje: venecijansko staklo, bakar, kristal, češki porcelan, belgijski tepisi...

Jedna od prostorja je i spavaća soba sultana Abdul Aziza sa izloženim krevetom koji je specijano dizajniran za čoveka od 150 kilograma.

U palati se nalazi i soba u kojoj je preminuo Mustafa Kemal Ataturk, 10.11.1938. godine, u 9:05 časova. Svi satovi u palati su zaustavljeni i pokazuju to vreme. 

Yildiz, Zvezdana palata

Yildiz je grupa zgrada iz različitih epoha, a u glavnom dvorištu se nalazi nekoliko paviljona i vila izgrađenih u XIX i XX veku. Za njihovu izgradnju vila zaslužan je ekscentrični sultan Abdul Hamid II (1876-1909) kome je Yildiz bila glavna rezidencija, zbog straha od morskog napada na Dolmabahče palatu.

Glavna zgrada su državnički apartmani uz vremena Selima III (1789-1807), a iza ugla je Gradski muzej sa čuvenim Yildiz porcelanom. Preko puta je nekadašnja oružarnica, a odmah pored gradskog muzeja je Yildiz muzej sa radionicom za ćilime i privremenim kolekcijama umetnina. Malo dalje je Yildiz pozorište iz 1889, godine, sada muzej sa plavozlatnim enterijerom, na čijem plafonu se nalaze zvezde. U dvorištu palate nalazi se malo jezero koje je bilo deo zoološkog vrta Abdul Hamida.

IV Život u Istanbulu

Istanbul spada u najveće gradove na svetu. Po zvaničnim statistikama u njemu živi oko 11 miliona stanovnika. Nezvanično, taj broj dostiže neverovatnih 17 miliona ljudi koji preko dana borave u Istanbulu. Iako nije prestonica, Istanbul jeste najvažniji grad u Turskoj, najveća luka, kulturni, akademski i trgovinski centar. Grad ima status provincije koju sačinjava 31 oblast.

Istanbulska klima je prijatna za život, leta su nešto toplija, a zime kišovite sa svega nekoliko dana pod snežnim pokrivačem.

Evropski deo Istanbula je razvijeniji i bogatiji kako u kulturološkom i arhitektonskom smislu, tako i ekonomski. Oblasti Levant i Maslak predstavljaju administrativno-poslovni deo grada u kome se nalaze oblakoderi, sedišta vodećih svetskih kompanija, trgovinski centri nalik zapadnoevropskim, moderni stambeni kvartovi i brojne banke.

Azijska strana se počela intenzivno graditi i razvijati tek početkom 20. veka izgradnjom ulice Bagdat, sledeći rast interesovanja došao je 60-ih godina, kada je evropski deo grada postao tesan za stambena naselja, a danas oko trećine stanovnika Istanbula živi u Aziji.

U ekonomskom smislu, Istanbul je istinska prestonica zemlje, jer se u njemu stvori blizu 30% turskog nacionalnog proizvoda i sakupi 40% od ukupnog poreza. Sve privredne grane su zastupljene u Istanbulu, a vodeću poziciju industrije sve više ugrožavaju rastući finansijski sektor i turizam.

Istanbul ima odlično organizovan gradski prevoz sa dve glavne pešačke zone Sultanahmet i Ištikal Čadesi koje su potpuno podređene turistima. Zbog stalnih gužvi, najbolji način prevoza Istanbulom su gradski tramvaji. Oni su efikasan i jeftin način da stignete do svih krajeva grada i veoma praktični za turističke obilaske.

Minibusevi odnosno Dolmuši su još jedan vid jeftinog prevoza, koji preporučujemo za vožnje van grada. Vozila su jako stara, pošto je reč o autobusima koje je ostavila američka vojska kada je napuštala Tursku 50-ih godina.

Metro predstavlja najbolje i najbrže prevozno sredstvo ali nažalost postoji samo jedna linija, iako je Istanbul još 1875. godine imao podzemnu železnicu koja je povezivala Galatu sa Perom.

V Tvoj Istanbul

Na stotine kupola i minareta, zvuk ezana u vazduhu, zajedno sa opojnim mirisima začina, raznovrsnih čajeva, nargila i neke od najimpesivnijih građevina ikada napravljenih učiniće da svoj boravak u Istanbulu neplanirano produžite i što skorije poželite novi dolazak.

Ne postoji pravo vreme za posetu prestonice nekadašnjih imperija. Grad je jednako uzbudljiv tokom čitave godine bilo da želite deo letnjeg odmora da obogatite i provedete ovde ili pak dočekate Novu godinu zajedno sa hiljada turista iz svih krajeva sveta.

Izreka kaže da u Istanbulu jedino burek ima zvaničnu cenu, zato se pripremite na cenjkanje na svakom koraku.

Duga šetnja uz obalu i romantična večera na nekom od brojnih brodova-restorana je idealna preporuka za večernji izlazak. Taverne i restorani se odlikuju nadaleko poznatim specijalitetima turske i internacionalne kuhinje.

Nikako ne propustite da probate istanbulske baklave i tulumbe u Divan kafeima i poslastičarnicama, a šoljica čaja u Pjel Loti kafeu na vrhu Ejupa upotpuniće predivan pogled koji se odatle pruža ne ceo grad...

Preporučujemo i vožnju „nostaldžik tramvajem“ kao uvod u nezaboravno veče u nekom od klubova na Taksimu.

Krstarenje Bosforom

Koliko god kratko ostali u Istanbulu ne smete propustiti vožnju brodom po Bosforu, jer će te lepotu Carigrada videti tek kada osetite sudar evropskog i azijskog vetra. Ukoliko ne patite od morske bolesti uzmite jedan od manjih brodića blizu mosta Galata koji su jeftiniji, a svakoj vožnji prethodi obavezno cenjkanje. Cena po osobi iznosi od 2-10 evra, zavisno od dužine trajanja vožnje, a obilazak počinje čim se sakupi dovoljno putnika.

Kada uđete u brod predlažemo da zauzmete mesto sa leve strane. Vožnja počinje tako što ćete sa desne strane, videti džamiju Sulejmaniju u kojoj je sahranjen Sulejman Veličanstveni, a sa leve strane Galata kulu. Galata kulu su izgradili Đenovljani 1348. godine i visoka je 62 metra, a na vrhu ima restoran, bar i noćni klub otvoren za turiste. Sa leve strane iznenadiće vas i velika mermerna barokna Dolmabahče palata. U produžetku nalazi se dvorac Yildiz. Ispod mosta preko Bosfora nalazi se Ortakoj džamija iz 1854. sa korinstkim stubovima. Oko ove džamije se nedeljom okupljaju umetnici koji izlažu i prodaju svoje radove. U blizini su mnogi kafići koji nude dobru zabavu i lep provod. Čim prođete ispod mosta koji spaja Evropu i Aziju ukazaće vam se selo Arnavutkoj, zelenilo parkova i evropska kula Rumeli hisar koju je 1452 izgradio Mehmed II Osvajač. Izgradnja je trajala samo 4 meseca i ova kula se smatra najlepšim primerom vojne arhitekture na svetu. Slede istanbulske vile, Jenikoj (starinsko selo iz XIX veka koje su osnovali kozaci sa Crnog mora), privatni etnografski muzej i arheološka kolekcija.

Sa desne strane prvo ćete videti Vizantijsku šumu iz XIV veka i Genoez zamak. Potom ćete videti najveće ribarsko selo na Azijskoj strani iz 1746, palata Bejlerbej, brdo Čamlidža... Čim prođete ispod mosta sultana Mehmeta videćete kule Azije-Anadoli hisar, koju je izgradio sultan Bajazit I 1396. god. Ogromna bela zgrada čija se fasada odslikava u vodi je vojna akademija. Ispod prvog mosta preko Bosfora na azijskoj strani je Uskudur, ispred kojeg je ostrvo mali svetionik jedno od obeležja grada. Izgrađen je u XII veku i koriščen je koa karantin centar u vreme kolere, kao svetionik, carinska tačka i pomorska kapija. Tu je otvoren restoran i disko-klub 1999. godine. Turci ga zovu Nevestina kula, jer legenda kaže da je u njemu bila zatočena princeza kojoj je prorečeno da će umreti od ujeda zmije. Na kopnu je Semi pašina džamija, čija minijatura privlači pažnju. Sagradio ju je Sinan 1580. godina za Šemsi Ahmed pašu koji je pobedio Mehmed pašu Sokolovića. Malo napred sa leve strane nalazi se kvart Fener, sa drvenim kućama i vizantijskim crkvama. Tu i danas žive pravoslavci okupljeni oko Vaseljenske patrijaršije. Malo dalje videćete naselje Ejup i stara groblja sa čempresima. Na vrhu brda je poznati Pjer Loti caffe.

http://www.jat.com/active/sr-latin/home/main_menu/travel_info/jat_review/novembar_2006/prestonica_tri_carstva.htmlhttp://www.ogledalo.co.yu/index.php3?broj=57&tekst=istanbul.html

VI Turski za prvu pomoć

Dobar dan Günaydιn(gunajdn)
Dobro veče Iyi akşamlar (iji akšamlar)
Zdravo Merhaba (meraba)
Doviđenja Gőrűşűrűz/Hoşçakal (Gorušuruz/Hoščakal)
Da Evet (evet)
Ne Hayir (hajr)
Ja Ben (ben)
Ti Sen (sen)
Mi Biz (bizr)
Ne znam Ben bilmiyorum (ben bilmijorum)
Ne razumem Ben anlamadιm(ben anlamadm)
Molim Lütfen (lutfen)
Hvala Teşekkürler/Teşekkür ederim (tešekurler/tešekur ederim)
Izvinite Özür dilerim (ozur dilerim)
Mogu li Olabilir miyim (olabilir mijim)
Ima li? Var mi? (var mi)
Koliko to košta? Bu ne kadar? (bu ne kadar)
Zovem se Ana Benim adim Ana (benim adim Ana)
Imam 20 godina Ben 20 yaşindayim (ben jirmi jašndajm)
Dolazim iz Srbije Sirbisťan ďan geldim (srbistan dan geldim)
Živim u Beogradu Belgrat ta yaşiyourum (Belgrat ta jašiorum)
Ja sam student Ben talebeyim (ben talebeyim)
Voda Su (su)
Pivo Bira (bira)
Kafa Kahve (kave)
Molim vas jedan čaj, Lütfen, Çay istiyorum (lutfen, čaj istijorum)
Sok Meyve suyu (mejve suju)
Jelo Yemek (jemek)
Dobro došli Hoş geldiniz (hoš geldiniz)